ERMENİLERİN TÜRKLERE YAPTIĞI SOYKIRIM DEVLET ARŞİVİNDEN

[seheryeli]

SARIKAMIŞ RİC‘ATİNDE ERMENİLER TARAFINDAN SOYKIRIMA UĞRAYAN KÖYLERİN İHTİYAR
HEYETLERİNİN İFADELERİ
Altınbaluk, Maslahat, Elimi, Alakilise, Hadik, Sanamer, Ardos,
Kızlarkale ve Horasanköylerinin, ihtiyar heyetlerinin, Ermeni hakaret ve
mezâlimine dair verdikleri ifadeler.
Testimonies of the councillors of villages whose
population were massacred by the retreating Armenians
Testimonies given by the village councillors of Altınbaluk, Maslahat,
Elimi, Alakilise, Hadik, Sanamer, Ardos, Kızlarkale and Horasan relating to
the cruelties and outrages inflicted by the Armenians.
2 Za. 1337 (30. VII. 1919)
Ermenilerin İslâmlara karşı yapdığı hakâret ve mezâlime dâ’ir
Altınbulak karyesi heyet-i ihtiyâriyyesinin ifâdeleridir.
S [soru]- 1- Seferberlik bidâyetinde[n] ordunun ileri harekâtına kadar Ermeniler
tarafından köyünüzde İslâm katlolunmuşdur.
C [cevab]- 1- Sarıkamış ric‘atinde yirmi erkek, beş kadın; beş erkek ve kız
çocuğu öldürülmüşdür.
S [soru]- 2- Ne zaman öldürdüler ve nerede öldürdüler? Maznûn olan Ermeniler
kimlerdir ve isimleri nedir ve hangi çeteye mensûbdur; beyân ediniz?
C [cevab]- 2- Sarıkamış ric‘atında Aliceyrek [Alicekrek] karyesinde Feno oğlu
Bogos ve Tosun çeteleri tarafından ve diğer refîkleri Aso oğlu Mikoç, Mıgır ve oğlu
Serkis, Hampar oğlu Kirkor ve ma‘iyyetlerindeki bulunan bilmediğimiz altmış atlı,
on beş piyâde Ermeni tarafından bir binalara doldurulup balta ve kurşu[n] ile
öldürdüler.
S [soru]- 3- Ermeniler tarafından öldürülmüş olan kadın ve erkek çocukların isimleri
nedir ve ne sûretle öldürüldüler?
C [cevab]- 3-Ahmed oğlu Mevlüd, Ahmed oğlu Mecnun, Şaban oğlu
Hüseyin, Ömer oğlu Bedir, birâderi Keleş, Bedir'in mahdûmu Bahri, birâderi Nûri,
Hamzo'nun oğlu Koca (?), mahdûmu Mahmud, Abdullah'ın oğlu Kemal, birâderi
Cemâl, Salo'nun oğlu Bekir, Yusuf oğlu Şaban, birâderi Bedir, Osman oğlu Hasan,
mahdûmu Hüseyin, Nado oğlu Musa, birâderi Nebi, Mahmud oğlu Zâbit, birâderi
Emir, Ali kerîmesi Basra, Behlül kızı Cevahir, Ali kerîmesi Güllü, Hasan zevcesi
Elmas, Mustafa zevcesi Gülsüm, Hasan kerîmesi Elmas, hemşîresi Cevriye,
Hüseyin oğlu İmdad, birâderi Ahmed, Mehmed oğlu Polat, zükûr ve inâs esâmîleri,
süngü ve balta ile öldürülmüşdür.
S [soru]- 4- Ermeniler Müslümanların mal ve eşyasını gârât ve yağma etmişler midir ve
ne zaman ve kimin malını almışlardır, alan Ermeniler kimlerdir ve hangi çeteye mensûbdur?
C [cevab]- 4- Sarıkamış ric‘atinde adedi mechûl birçok hâne eşyası yağma
etdiler. Ba‘dehu yüz kırk öküz, yirmi camus, yirmi üç esb, iki yüz otuz inek, yüz
altmış tosun, yüz aded kısır sığır, iki bin dört yüz seksen koyun ve keçi, altı bin
sekiz yüz kile buğday, üç bin dört yüz kile arpa, Feno oğlu Bogos ve Aso oğlu
Mikoç çetesi ve isimlerini bilmediğimiz altmış süvârî ve on beş piyâde Ermeni
çetesi tarafından yağma edilmişdir.
S [soru]- 5- İfâdeniz doğru mudur? Doğru ise dinle, tasdîk ediniz.
C [cevab]- 5- Evet, ifâdemiz doğrudur; kati‘yyen hilâfı olmadığını tasdîk
eyleriz.
Fî 28 Temmuz sene [13]35
A‘zâ
Ali oğlu Şâmil
A‘zâ
Kâsım oğlu Ali
Muhtârı
Şaban
Altınbulak
karyesi İmâmı
Hüseyin
Ermeniler[in] İslâmlara yapdıkları hakâret ve mezâlimeye dâ’ir Maslahat
karyesinin hey’et-i ihtiyâriyyesinin mazbut ifâdeleridir.
S [soru]- 1- Seferberlik bidâyetinden ordunun ileri harekâtına kadar Ermeniler
tarafından köyünüzde ne kadar İslâm katlolunmuşdur?
C [cevab]- 1 - Sarıkamış ric‘atinde karyemiz ahâlîsinden otuz sekiz kadın ve
erkek öldürülmüşdür, yirmi kız ve erkek çocuğu öldürülmüşdür.
S [soru]- 2- Ne zaman öldürdüler ve nerede öldürdüler? Maznûn olan Ermeniler
kimlerdir? ve isimleri nedir ve hangi çeteye mensûbdur; beyân ediniz?
C [cevab]- 2- Pasinlerin Yüzviran karyesinde Kirkor çete re’îsi ve mezkûr
karyeden Agob ve Pasinlerin Zanzak karyesinde Misak, Namervan'ın Ekrek
karyesinden çete re’îsi Oskan oğlu Apet ve diğer refîklerinin isimlerini bilmediğimiz
beş yüz Ermeni çete tarafından karyemiz ahâlîsi[ni] toplayıp binâlara doldurup
karyemiz dâhilinde öldürdüler.
S [soru]- 3- Ermeniler tarafından öldürülmüş olan kadın ve çocuk ve erkeklerin isimleri
nedir ve ne sûretle öldürdüler?
C [cevab]- 3- Karyemiz ahâlîsinden Hüseyin oğlu Emin, vâlidesi Esma,
amucası oğlu Hâfız ve diğer amucası oğlu İrfanî, Kadir oğlu Mehmed ve zevcesi
Altun ve birâderi Abdurrahman ve zevcesi Sâlime; Ahmed oğlu Nûri, zevcesi
Senem, Kâsım oğlu İsmâil ve zevcesi Fehmiye ve Mustafa oğlu Yusuf, Cezair oğlu
Mahmud ve diğer oğlu Ali ve diğeri Ahmet ve Latif oğlu Halil ve mahdûmu
Hüseyin ve zevcesi Kıymet, Latif oğlu Hasan, Çolak oğlu Osman, oğlu Habib,
birâderi Mehmed, Osman oğlu Osman, Sadullah oğlu Mehmed, birâderi İbrâhim,
diğeri Mustafa, vâlidesi Mihriban, Emin oğlu Hüseyin, zevcesi Sâliha, Mehmed oğlu
Zâbit, birâderi Eşref, birâderi Ali, Kaya oğlu Mevlüd, ve birâderi Esmanî, kerîmesi
Âişe, Mehmed oğlu Süleyman, zevcesi Elmas, kerîmesi Penbe, Ahmed oğlu
Mevlüd, birâderi Hamdi, birâderi Mehmed, mahdûmu İbrâhim, zevcesi Sallı, İsmâil
oğlu Hüseyin, birâderi Şaban, birâderi Mecdüddin, Türün oğlu Âbid, mahdûmu
Yunus, diğer mahdûmu Ahmed, Mâil oğlu Vâhib, diğeri Ahmed, birâderi Mehmed,
Molla Mahmud ve oğlu Mehmed, zevcesi Mahbûb, Ahmed oğlu Mustafa, birâderi
Musa, mezkûr karyemiz ahâlîsini toplayıp binâlara doldurup balta ve süngü ve
kurşun ile öldürülmüşdür.
S [soru]- 4- Ermeniler Müslümanların mal ve eşyasını gârât ve yağma etmişler midir ve
kimin malını almışlardır ve alan Ermeniler kimlerdir ve hangi çeteye mensûbdur?
C [cevab]- 4- Bâlâda isimleri yazılmış olan Ermeni çeteleri, karyemiz ahâlîsini
öldürdükden sonra mütebâkî sağ kalan ahâlîmiz yalnız can ve nâmûsumuzu
kurtarabildik ve iki kadın, Hüseyin zevcesi Zekiye, Mevlüd zevcesi Âişe nâm
kadınlar[ı] esîr edip Namervanlı Oskan oğlu Apet tarafından götürülmüşdür. İki
yüz öküz, elli câmûs, dört yüz inek, bin beş yüz koyun ve bin keçi, yüz esb ve beş
dükkân içerisinde beş yüz bin guruşluk eşyasını yağma; elli bin kile arpa, üç yüz
hâne harab edilmesinden ve adedi mechûl bir çok hâne eşyası yağma edilmişdir. Üç
değirmen ve bir câmi‘ ve iki mekteb gazyağı döküp ateş ile yandırılmışdır.
S [soru]- 5- İfâdeniz doğru mudur? Doğru ise dinle, tasdîk ediniz.
C [cevab]- 5- Evet, ifâdemiz doğrudur ve zâyi‘âtımız bundan ibâret olduğunu
tasdîk ederiz.
Fî 28/7/[13]35
A‘zâ
Latif oğlu Paşa
A‘zâ
Ali oğlu Necib
Muhtâr
Sadullah oğlu Orşan
Maslahat karyesinden
İsmâil Efendi
Ermeniler[in] İslâmlara yapdıkları hakâret ve mezâlime dâ’ir İlimi
karyesinin heyet-i ihtiyâriyyesinin mazbût ifâdeleridir.
S [soru]- 1- Seferberlik bidâyetinden ordunun ileri harekâtına kadar Ermeniler
tarafından köyünüzde ne kadar İslâm katledilmişdir?
C [cevab]- 1- Sarıkamış ric‘atinde karyemiz ahâlîsinden otuz erkek
öldürülmüşdür.
S [soru]- 2- Ne zaman öldürdüler ve nerede öldürdüler? Maznûn olan Ermeniler
kimlerdir ve isimleri nedir ve hangi çeteye mensûbdur? Beyân ediniz.
C [cevab]- 2- Pasinlerin Zanzak karyesinden Minas, mezkûr karyeden Sahak
oğlu Arot çetesi tarafından ve ma‘iyyetinde diğer refîklerinin isimlerini
bilemediğimiz yirmi atlı çeteler tarafından karyemiz ahâlîsini toplayıp esîr ederek
Sarıkamış ve Kars civârlarında öldürdüler.
S [soru]- 3- Ermeniler tarafından öldürülmüş olan İslâmların isimleri nedir ve ne sûretle
öldürülmüşdür?
C [cevab]- 3- Karyemiz ahâlîsinden Dursun oğlu Ali, ve diğer birâderi Zâbit,
pederi İsmâil, Şerif oğlu Receb, Şerif oğlu İlyas, Mehmed oğlu İdris, Ahmed oğlu
Şerif, birâderi Mehmed, Hurşud oğlu Şâkir, birâderi Mustafa, diğer birâderi Eşref,
İbrâhim oğlu Mevlüd, Osman oğlu Maksud, Osman oğlu Yusuf, Reşid oğlu
İbrâhim, Yusuf oğlu Sâkıb, Süleyman oğlu Abdullah, Mahmud oğlu Zekeriya, Ali
oğlu Mustafa, birâderi Ahmed, birâderi Fâzıl, Hasan oğlu Mevlüd, İbrâhim oğlu
Mahmud ve birâderi Ahmed, Süleyman oğlu Ali, birâderi Hüseyin, Ömer oğlu
Süleyman, birâderi Fâzıl, Abdullah oğlu Dursun, Değirmenci Dursun, bâlâda
zikrolunan, Sarıkamış civârında balta ve kurşun ile öldürülmüşdür.
S [soru]- 4- Ermeniler İslâmların mal ve eşyasını gârât ve yağma etmişler midir ve ne
zaman ve kimin malını almışlardır? Alan Ermeniler kimlerdir ve hangi çeteye mensûbdur?
C [cevab]- 4- Bâlâda ismi yazılmış olan Pasinler'in Zanzak karyesinden Minas
ve karye-i mezkûreden Sahak oğlu Arot ve diğer refîkleriyle karyemiz ahâlîsini
toplayıp esîr etdikden sonra yirmi hâne adedi mechûl bir çok eşyasını yüz öküz, iki
yüz inek, üç yüz koyun ve keçi, sekiz bin kile arpa, buğday ve yirmi hâne harâb edip
ve mezkûr mal ve eşyalarımızı yağma etdiler. Mütebâkî kalan ahâlîmizi ancak yalnız
can ve nâmûsumuzu kurtardık.
S [soru]- 5- İfâdeniz doğru mudur? Doğru ise dinle, tasdîk ediniz.
C [cevab]- 5- Evet, ifâdemiz doğrudur ve zâyi‘âtımız bundan ibâretdir.
Kat‘iyyen hilâf olmadığını tasdîk ederiz.
Fî 25/7/[13]35
A‘zâ
Osman oğlu İbrâhim
A‘zâ
Veli oğlu
Rıfat
Muhtâr
Mustafa oğlu
Ahmed
İmâm
İlimi karyesinden
Mahmud oğlu Ali
Ermeniler[in] İslâmlara yapdıkları hakâret ve mezâlime dâ’ir Alakilise
karyesinin hey’et-i ihtiyâriyyesinin mazbût ifadeleridir.
S [soru]- 1- Seferberlik bidâyetinden ordunun ileri harekâtına kadar Ermeniler
tarafından köyünüzde İslâm katlolunmuş[mu]dur?
C [cevab]- 1- Sarıkamış ric‘atinde karyemiz ahâlîsinden yirmi erkek
öldürülmüşdür.
S [soru]- 2- Ne zaman öldürdüler ve nerede öldürdüler ve maznûn olan Ermeniler
kimlerdir ve isimleri nedir ve hangi çeteye mensûbdur? Beyan ediniz.
C [cevab]- 2- Pasinler Zanzak karyesinden Sahak oğlu Arot, Mıgırdıç oğlu
Minas ve diğer refîklerinin isimlerini bilemediğimiz elli Ermeni çetesi tarafından
karyemiz ahâlîsini toplayıp esîr ederek Sarıkamış civârında öldürdüler.
S [soru]- 3- Ermeniler tarafından öldürülmüş olan İslâmların isimleri nedir ve ne sûretle
öldürülmüşdür?
C [cevab]- 3- Karyemiz ahâlîsinden Hüseyin oğlu Hasan, Mustafa oğlu
Mehmed, Mustafa oğlu İbrâhim, Kurban oğlu Mevlüd, Zâbit oğlu Halil, Halil oğlu
Râsim, diğer oğlu Rıfat, Ali oğlu Ağa, İbrâhim oğlu Hâşim, birâderi Nûri, Hüseyin
oğlu Derviş, Mecdüddin oğlu Taşdan, Ârif oğlu Râsim, birâderi Tufan, Hasan oğlu
Ahmed, Ahmed oğlu Mehmed, diğer oğlu Mikdad, birâderi Ali, Hasan oğlu Çerkes,
Melik oğlu Hüseyin, Yusuf oğlu Ahmed, karyemiz ahâlîsini, bâlâda zikrolunan
Sarıkamış civârında balta ve süngü ile öldürülmüşdür.
S [soru]- 4- Ermeniler İslâmların mal ve eşyasını gârât ve yağma etmişler midir ve ne
zaman ve kimin malını almışlardır? Alan Ermeniler kimlerdir ve hangi çeteye mensûbdur?
C [cevab]- 4- Bâlâda isimleri yazılmış olan Ermeni çeteleri tarafından
karyemiz ahâlîsinden sekiz hânemizin ahâlîsini öldürdükden sonra mütebâkî sağ
kalan elli yedi hânemizin sekiz yüz öküz, bin inek, üç yüz câmûs, bin iki yüz koyun,
üç yüz keçi, iki yüz esb, dükkân eşyası on bin liralık, sekiz yüz somar (?) buğday,
beş yüz somar (?) arpa, üç yüz ma‘denî altun ve adedi mechûl bir çok hâne eşyası
Ermeniler tarafından yağma edi[li]p yalnız can ve nâmûsumuzu kurtardık.
S [soru]- 5- İfâdeniz doğru mudur? Doğru ise dinle, tasdîk ediniz.
C [cevab]- 5- Evet, ifâdemiz doğrudur ve zâyi‘âtımız bundan ibâretdir.
Kat‘iyyen hilâf olmadığını tasdîk ederiz.
Fî 25/7/[13]35
A‘zâ
Mustafa oğlu Mehmed
Muhtâr
Ali oğlu Sedad
Alakilise karyesinden
Mustafa oğlu Osman
Ermeniler[in] İslâmlara yapdıkları hakâret ve mezâlime dâ’ir Hadik
karyesinin hey’et-i ihtiyâriyyesinin mazbût ifâdeleridir.
S [soru]- 1- Seferberlik bidâyetinden ordunun ileri harekâtına kadar Ermeniler
tarafından köyünüzde İslâm katledilmiş[mi]dir.
C [cevab]- 1- Sarıkamış ric‘atinde karyemiz ahâlîsinden on beş erkek, yirmi
kadın, sekiz kız, yedi erkek çocuğu öldürdüler.
S [soru]- 2- Ne zaman öldürdüler ve nerede öldürdüler maznûn olan Ermeniler
kimlerdir ve isimleri nedir ve hangi çeteye mensûbdur? Beyân ediniz?
C [cevab]- 2- Pasinlerin Aliceyrek [Alicekrek], Matos'un oğlu Kiro Tosun,
birâderi Afdis elli Ermeni çetesi tarafından köy dâhilinde öldürdüler.
S [soru]- 3- Ermeniler tarafından öldürülmüş olan İslâmların isimleri nedir ve ne sûretle
öldürülmüşdür?
C [cevab]- 3- Mehmed oğlu Hüseyin, Mehmed oğlu Hasan, birâderi Ahmed
Mustafa, Mustafa oğlu Mehmed, mahdûmu Ahmed, Cafer'in oğlu Yusuf, birâderi
Halil, birâderi Afo, Zerkan oğlu Fâris, birâderi Hâlid, Nado oğlu Mahmud, Nado
oğlu Ahmed, birâderi Esad, Mehmed'in oğlu Avanî Mehmed, zevcesi Gülsüm,
Hüseyin zevcesi Sâriye, Mehmed zevcesi Fâtıma, İsmâil zevcesi Sâfi, Emin zevcesi
Piri, İbrâhim zevcesi Gülşan, İsmâil zevcesi Keziban, Meded zevcesi Fâtıma,
Mihrali zevcesi Poyraz (?), Yusuf zevcesi Suna, Durak zevcesi Emine, Tâhir'in
zevcesi Eci, Ali zevcesi Âyişe, Ömer zevcesi Nene, Yusuf zevcesi Emine, Mevlüd
zevcesi İffet, İsmâil kerîmesi Zehra, Ahmed'in zevcesi Rahime, Nâdir zevcesi
Sultan, Abdullah kerîmesi Seyran, Derviş kerîmesi Nâciye, Güzi kerîmesi Sultan ve
diğeri Huriye Nâdir kerîmesi Serayî, Suna'nın kerîmesi Elmas, Ömer kerîmesi
Ördek, Yusuf kerîmesi Suna, Cevded'in (?) oğlu Yusuf, birâderi Halil, Mehmed
oğlu Rıza, birâderi Siyah Ahmed, Çelebi oğlu Hâlid, Tosun oğlu Ahmed, Sedad
oğlu Safer bâlâda zikrolunan karyemiz ahâlîsini, karye civârında balta süngü ve
kurşun ile öldürdüler.
S [soru]- 4- Ermeniler, İslâmların mal ve eşyasını gârât ve yağma etmişler midir ve ne
zaman ve kimin malını almışlardır ve alan Ermeniler kimlerdir ve hangi çeteye mensûbdur?
C [cevab]- 4- Bâlâda isimleri yazılmış olan Ermeni çetesi tarafından karyemiz
ahâlîsinden yüz elli hânenin, iki bin beş yüz koyun ve keçi, yüz elli inek, iki yüz
aded kısır sığır, elli sekiz esb, elli çift câmûs, iki yüz çift öküz, kırk sekiz merkeb, üç
bin liralık üç dükkân yağma edilmişdir. Hâne içerisinde bulunan adedi mechûl bir
çok eşya Ermeniler tarafından yağma edilmişdir. Yalnız can ve nâmûsumuzu
kurtarabildik.
S [soru]- 5- İfâdeniz doğru mudur? Doğru ise dinle, tasdîk ediniz.
C [cevab]- 5- Evet ifâdemiz doğrudur. Kat‘iyyen hilâf olmadığını tasdîk
ederiz.
Fî 29 Temmuz sene [13]35
A‘zâ
Cevher oğlu Ali
A‘zâ
Süleyman oğlu
Hasan
Muhtâr
Hasan oğlu
Çavuş
İmâm
İsmâil oğlu
Abdullah
Ermeniler[in] İslâmlara yapdıkları hakâret ve mezâlime dâ’ir Sanamir
karyesinin hey’et-i ihtiyâriyyesinin mazbût ifâde-i evveliyyesidir.
S [soru]- 1- Seferberlik bidâyetinden ordunun ileri harekâtına kadar Ermeniler
tarafından köyünüzde İslâm katlolunmuş[mu]dur?
C [cevab]- 1- Sarıkamış ric‘atinde karyemiz ahâlîsinden otuz erkek, beş kadın
öldürülmüşdür. On beş kızı ve erkek çocuğu katlolunmuşdur.
S [soru]- 2- Ne zaman öldürdüler ve nerede öldürdüler? Maznûn olan Ermeniler
kimlerdir? Hangi çeteye mensûbdur? Beyân ediniz.
C [cevab]- 2- Ermeniler, geriye döndüğü zaman karyemiz dâhilinde
öldürdüler. Narmanlı Oskan oğlu Apet çeteleri seksen atlı ile karyemiz ahâlîsini
öldürdüler.
S [soru]- 3- Ermeniler tarafından öldürülmüş olan kadın ve erkeklerin isimleri nedir ve
ne sûretle öldürdüler?
C [cevab]- 3- Mevlüd oğlu Ahmed, İsmâil oğlu Hacı, diğer mahdûmu Ağa,
diğeri Osman, diğeri Âkif, diğeri Dede, Hakkı oğlu Âkif, birâderi Osman, Kâsım
oğlu Yusuf, mahdûmu Hüseyin, Hüseyin oğlu Ahmed mahdûmu Mehmed,
Mustafa oğlu Dursun, mahdûmu Hasan, İbrâhim oğlu Hasan, birâderi Hamid,
Musa oğlu Mustafa, birâderi Cemâl, Mihral oğlu Ziya, Ahmed oğlu Yusuf,
birâderi Yakub, mahdûmu Mehmed, Şeyho oğlu Mustafa, birâderi İsmâil, diğeri
Rıza, diğeri İsmâil, Mamo oğlu Mehmed, birâderi Ârif, Hasan oğlu Latif, Osman
oğlu Mecnun, birâderi Şerif, birâderi Mehmed, birâderi Sedad, Hasan oğlu Hüseyin,
Altın oğlu Musa, kerîmesi Sebile, gelini Hünkar, hemşîresi Fâtıma, hemşîresi Âyişe,
gelini Ana Hanım, Ahmed kerîmesi Sultan, diğeri Hadîce, kerîmesi Esme, Nâdir
zevcesi Melek, diğeri Nâciye, mezkûr Ermeni çetesi tarafından balta, kurşun, süngü
ile öldürülmüşdür.
S [soru]- 4- Ermeniler, Müslümanların mal ve eşyasını gârât ve yağma etmişler midir ve
ne zaman ve kimin malını almışlardır? Alan Ermeniler kimlerdir ve hangi çeteye mensûbdur?
C [cevab]- 4- Sarıkamış ric‘atinde bâlâda zikretdiğimiz Ermeni çetesi
tarafından mal ve eşyalarımızı gârât ve yağma olundu. İki bin manda, öküz, inek,
beş bin koyun ve keçi, yüz esb, üç bin somar (?) buğday, iki bin somar (?) arpa, üç
bin liralık zînet eşyası, küpe, kemer, bilezik ve sâ’ire, iki bin lira nakid para yağma ve
yüz on ev dahi ihrâk olunmuşdur.
S [soru]- 5- İfâdeniz doğru mudur? Dinle, tasdîk ediniz.
C [cevab]- 5- Evet, ifâdemiz doğrudur. Zâyi‘âtımız bundan ibâretdir. Bir
hilâf olmadığına vaz‘-ı imzâ eyleriz.
Fî 22/7/[13]35
A‘zâ
Burhan oğlu Ahmed
A‘zâ
İbrâhim oğlu Mahmud
A‘zâ
Yemen oğlu Mehmed
A‘zâ
Resul oğlu Bekir
Muhtâr
İsmâil oğlu Nâzım
İmâm
Sanamir karyesinden
Mehmed oğlu Abdülhamid
Ermeniler[in] İslâmlara yapdıkları hakâret ve mezâlimeye dâ’ir Ardos
karyesinin hey’et-i ihtiyâriyyesinin mazbût ifâdeleridir.
S [soru]- 1- Seferberlik bidâyetinden, ordunun ileri harekâtına kadar köyünüzden ne
kadar İslâm katlolunmuşdur?
C [cevab]- 1- Sarıkamış ric‘atinde karyemiz ahâlîsinden kırk erkek, seksen
kadın ve çocuk öldürülmüşdür.
S [soru]- 2- Ne zaman öldürdüler ve nerede öldürdüler ve maznûn olan Ermeniler
kimlerdir ve isimleri nedir ve hangi çeteye mensûbdur? Beyân ediniz.
C [cevab]- 2- Karyemiz ahâlîsini toplayıp karyemiz dâhilinde binâlara
doldurup Antranik Paşa çetesi ve ma‘iyyetinde olan çetelerden Pasinler'in Yüzviran
karyesiden Agob oğlu Hamamyan, Pasinler'in Zanzak karyesinden Tavid oğlu Sukis
ve isimlerini bilmediğimiz seksen atlı çeteler tarafından öldürülmüşdür.
S [soru]- 3- Ermeniler tarafından öldürülmüş olan İslâmların isimleri nedir ve ne sûretle
öldürülmüşdür?
C [cevab]- 3- Karyemiz ahâlîsinden İsmâil oğlu Ârif, zevcesi Huri, oğlu
Nâzım, kerîmesi Âyşe, İsmâil oğlu Kanber, birâderi İbrâhim, vâlidesi Fâtıma,
zevcesi Zühre, gelini Fâtıma, Safer oğlu Paşa, oğlu Tufan, diğer oğlu Hamid,
Osman oğlu Tosun, mahdûmu Dursun, zevcesi Zühre, Süleyman oğlu Ağa, zevcesi
Güler, Hasan oğlu Mehmed, Mehmed zevcesi Güler, mahdûmu Fâzıl, birâderi
Şâmil, gelini Punpul, torunu Mihrali, torunu Âyişe, diğer torunu Âyişe, Ali Bey
zevcesi Nene, Ali Bey zevcesi Nunî, kerîmesi Ohuç (?), diğer kerîmesi Zühre,
Hüseyin oğlu Kahraman, birâderi Bektaş, yeğeni Hamid, diğer yeğeni İrfanî,
kerîmesi Huri, zevcesi İzzet, Ahmed oğlu Kâsım, zevcesi Hüsna, mahdûmu
Hüseyin, diğer oğlu Yusuf, birâderi Mehmed, zevcesi Bekar, gelini Âlime, diğer
gelini Âlime, torunu Âişe, Osman oğlu Ahmed, zevcesi Peru, diğer zevcesi Punpul,
kerîmesi Esme, diğer kerîmesi Mahgül, gelini Tuşik (?), Mustafa oğlu Veli, zevcesi
Elif, diğer zevcesi Fâtıma, kerîmesi Gülsüm, diğer kerîmesi Âişe, mahdûmu
Hüseyin, Mahmud oğlu Ömer, zevcesi Firdevs, diğer zevcesi Zeyneb, mahdûmu
Kaya, diğer oğlu Halil, kerîmesi Mine, kerîmesi Zühre, Safer oğlu Ahmed, zevcesi
Gülefer, kerîmesi Mahbub, torunu Kâmil, diğer kerîmesi Punpul, İsmâil oğlu
Mehmed Çavuş, birâderi Süleyman, zevcesi Esme, kerîmesi Peru, diğer kerîmesi
Mahbub, gelini Gülsüm, kerîmesi Âişe, Ahmed oğlu Hüseyin, zevcesi Gülsüm,
diğer zevcesi Mahgül, kerîmesi Gülşah, Mehmed oğlu Hasan, zevcesi Fâtıma, gelini
İzzet, kerîmesi Güneş, kerîmesi Zühre, Yakub zevcesi Güler, mahdûmu Yusuf,
diğer oğlu Ahmed, kerîmesi Hadîce, diğer kerîmesi Esmehan, diğer kerîmesi Âyişe,
Dede oğlu Mansur, birâderi Kulu, zevcesi Zühre, kerîmesi Âyişe, mahdûmu Ali,
Ahmed oğlu Kâmil, hemşîresi Esme, diğer hemşîresi Zühre, kerîmesi Fâtıma, Veli
oğlu Tufan, birâderi Ali, Tufan zevcesi Mahgül, gelini Mavi, kerîmesi Âyişe,
hemşîresi Güler, diğer hemşîresi Punpul, Hasan oğlu Süleyman, zevcesi Nazlı,
gelini Mavi, kerîmesi Zühre, diğer kerîmesi Âyişe, Ali oğlu Mustafa, zevcesi Kuğu,
oğlu Ahmed gelini Binnaz, kerîmesi Fâtıma, Bektaş oğlu İrfanî, kerîmesi Âdiye,
kerîmesi Ârife, diğeri İzzet, İsmâil oğlu Süleyman, zevcesi Zühre, kerîmesi Nâime,
diğeri Âlime, bir takım ahâlî esîr edip Sarıkamış'da öldürdüler ve kısm-ı a‘zamını da
karyemiz dâhilinde binâlara doldurup balta ile süngü ile ve bir takım kadın ve
erkekleri de bir binâ içerisinde gazyağı döküp ateş ile yandırılmışdır.
S [soru]- 4- Ermeniler, Müslümanların mal[larını] gârât ve yağma etmişler midir ve
kimin malını almışlardır? Alan Ermeniler kimlerdir ve hangi çeteye mensûbdur?
C [cevab]- 4- Bâlâda zikrolunan Antranik Paşa çetesi tarafından adedi
mechûl bir çok hâne eşyası, dört yüz öküz ve câmûs, altı yüz inek, bin koyun ve
keçi, elli aded esb, iki bin kile buğday, iki bin beş yüz kile arpa, beş yüz göz hâne
harâb edildi. Elli hânemizin nüfûsunu yüz yirmi iki erkek ve kadın öldürdükden
sonra mütebâkî sağ kalan ahâlîmiz ancak yalnız hayat ve nâmûsumuzu kurtardık.
Bi'l-umûm mal ve eşyamızı yağma etdiler.
S [soru]- 5- İfâdeniz doğru mudur? Doğru ise dinle, tasdîk ediniz.
C [cevab]- 5- Evet, ifâdemiz doğrudur ve zâyi‘âtımız bundan ibâretdir.
Kat‘iyyen hilâf olmadığına tasdîk ederim.
Fî 23/7/[13]35
A‘zâ
Mehmed oğlu Kâmil
A‘zâ
Kahraman oğlu
İbrâhim
Muhtâr
Ahmed oğlu Ali
İmâm
Ardos karyesinin
Şerif oğlu Yakub
Ermeniler[in] İslâmlara yapdıkları hakâret ve mezâlime dâ’ir Kızlarkala
karyesinin hey’et-i ihtiyâriyyesinin mazbût ifâdeleridir.
S [soru]- 1- Seferberlik bidâyetinden ordunun ileri harekâtına kadar köyünüzden ne
kadar İslâm katlolunmuşdur?
C [cevab]- 1- Sarıkamış ric‘atinde karyemiz ahâlîsinden altmış erkek
öldürdüler.
S [soru]- 2- Ne zaman öldürdüler ve nerede öldürdüler? Maznûn olan Ermeniler
kimlerdir? İsimleri nedir ve hangi çeteye mensûbdur? Beyân ediniz.
C [cevab]- 2- Pasinlerin Zanzak karyesinden Sahak oğlu Arot ve mezkûr
karyeden Mıgırdıç oğlu Minas ve diğer refîklerinin isimlerini bilemediğimiz kırk
nefer çete tarafından karyemiz ahâlîsini esîr edip Sarıkamış civârında öldürdüler.
S [soru]- 3- Ermeniler tarafından öldürülmüş olan İslâmların isimleri nedir ve ne sûretle
öldürülmüşdür?
C [cevab]- 3- Karyemiz ahâlîsinden Mustafa oğlu Tâhir, İbrâhim oğlu Beşir,
Kılıç oğlu Hüseyin, Şevkerî oğlu Şükrü, birâderi Şehrî, Osman oğlu Mahmud,
mahdûmu Mustafa, Osman oğlu Hamid, Dede oğlu Recep, mahdûmu Mevlüd,
Şeyh oğlu Hüseyin, Mustafa oğlu Receb, mahdûmu Osman, Hasan oğlu Maksud,
Dursun oğlu Sâlih, diğer oğlu Hasan, Sefer oğlu Ali, Ömer oğlu Bayram, birâderi
Emin, Şerif oğlu Beşir, Süleyman oğlu İsmâil, birâderi Mustafa, Süleyman Ebu
Habib oğlu Dursun, Nazif oğlu Turan, Eşref oğlu Cezmi, Mehmed oğlu Ahmed,
Ali oğlu Nevzad, Emin oğlu Yusuf, Ahmed oğlu Turan, Mehmed oğlu İbrâhim, Ali
oğlu Zekeriya, Süleyman oğlu Hasan, Kâsım oğlu Yusuf, diğer oğlu Ali, Ali oğlu
Hüseyin, birâderi Şükrü, diğer oğlu Mustafa, diğer oğlu Mahmud, Osman oğlu
Hasan, Abdullah oğlu Kaya, birâderi Süleyman, oğlu Fazıl, diğeri Mehmed, Eşref
oğlu Şemseddin, Kürd Hano, birâderi Hasan, Emin oğlu Mehmed, birâderi Şâkir,
birâderi Bilal, Süleyman oğlu Mustafa, birâderi İsmâil, diğeri İbrâhim, bâlâda
zikrolunan karyemiz ahâlîsini toplayıp Sarıkamış civârında balta ve süngü ve kurşun
ile öldürülmüşdür.
S [soru]- 4- Ermeniler, İslâmların mal ve eşyasını gârât ve yağma etmişler midir ve
kimin malını almışlardır ve alan Ermeniler kimlerdir ve hangi çeteye mensûbdur? Beyân ediniz.
C [cevab]- 4- Bâlâda isimleri yazılmış olan Ermeni çeteleri tarafından adedi
mechûl altmış hâne eşyasını yağma etdiler. Bin inek, sekiz yüz öküz, dört yüz
câmûs, iki bin koyun, yedi yüz keçi, altmış esb, iki bin kile buğday, dört bin kile
arpa, iki bin madenî altun, beş liralık dükkân eşyasını yağma etmişlerdir.
S [soru]- 5- İfâdeniz doğru mudur? Doğru ise dinle, tasdîk edesiniz?
C [cevab]- 5- Evet, ifâdemiz doğrudur ve zâyi‘âtımız bundan ibâret olduğunu
tasdîk ederiz.
Fî 25/7/[13]35
A‘zâ
Osman oğlu İbrâhim
Muhtâr
Bayram oğlu Aziz
İmam
Kızılkala [Kızlarkala] karyesinden
İbrâhim oğlu Cezair
Ermeniler[in] İslâmlara yapdıkları hakâret ve mezâlime dâ’ir Horasan
karyesinin hey’et-i ihtiyarriyyesinin mazbût ifâdeleridir.
S [soru]- 1- Seferberlik bidâyetinden, ordunun ileri harekâtına kadar köyünüzden ne
kadar İslâm katlolunmuşdur?
C [cevab]- 1- Sarıkamış ric‘atinde iki yüz yetmiş kadın ve erkek
öldürülmüşdür.
S [soru]- 2- Ne zaman öldürdüler ve nerede öldürdüler? Maznûn olan Ermeniler
kimlerdir, isimleri nedir ve hangi çeteye mensûbdur? Beyân ediniz.
C [cevab]- 2- Pasinlerin Yüzviran karyesinden Agob oğlu Bogos çete reîsi
olarak ve ma‘iyyetinde olanlardan Pasinlerin Hüsre[v]viran karyesinden Karahan
oğullarından Agob, Pasinlerin Komasor karyesinden Poşa oğullarından Serkis,
diğeri Aygo, Pasinlerin Velibaba karyesinden Hamparsum, Pasinlerin Alicekrek
karyesinden Küçükkeşiş oğlu Varcabet diğeri Ağababa, Pasinlerin Tuti karyesinden
Boyacılardan Agob, diğeri Kazar, Pasinlerin Hertev karyesinden Mardiros ve diğer
refîklerinin isimlerini bilmediğimiz beş yüz kadar çeteler tarafından karyemiz
ahâlîsini toplayıp gece olarak karyemize yarım sâ‘at mesâfede öldürdüler.
S [soru]- 3- Ermeniler tarafından öldürülmüş olan İslâmların isimleri nedir ve ne sûretle
öldürülmüşdür?
C [cevab]- 3- Karyemiz ahâlîsinden İshak oğlu Şerif, birâderi Ağa, Sallı oğlu
Ağa, Süleyman kızı Âyişe, hemşîresi Fâtıma, Mevlüd oğlu İbrâhim, birâderi
Kurbanî, Yusuf oğlu Hüseyin, Hüseyin oğlu Alaeddin, birâderi Mecdüddin, birâderi
Nûri, Sallı oğlu Hüseyin, Ahmed kerîmesi Esme, hemşîresi Gülnaz, Süleyman oğlu
Burhan, kerîmesi Gülniyaz, diğeri Nâfize, diğeri Nâsiye, muhâcir Hacı zevcesi
Zeliha, kerîmesi Esme, mahdûmu İsmâil, oğlu Yusuf, birâderi Hasan, muhâcir
Mecnun, oğlu İbrâhim, diğeri Kaya, kerîmesi Güllü, diğeri Gülniyaz, Ahmed oğlu
Aziz, oğlu Abdussamed, diğeri Sedad, diğeri Mustafa, Yusuf kerîmesi Saşlıgür ve
Abdullah oğlu Karib, diğer oğlu Esmanî, diğeri İrfanî, diğeri Tayfur, diğeri
Mehmed, Kızılcı oğlu Ağa, diğeri Âkif, diğeri Ârif, Ârif oğlu Nâzım, diğeri Şevket,
kerîmesi Şevket, Çiçek oğlu Hasan, mahdûmu Hüseyin, diğeri Ahmed, diğeri
Yusuf, diğeri Aziz, diğeri Mustafa, kerîmesi Selfiraz, diğeri Esme, Mustafa oğlu
Abdurrahim, birâderi Halil, kerîmesi Âyişe, diğeri Nâciye, diğeri Güllü, Hasan oğlu
Hamdi, zevcesi Güllü, oğlu Ahmed, kerîmesi Nâsime, Mustafa oğlu Ömer, oğlu
Hamid, diğeri Mehmed, Hamid oğlu Ömer, diğeri Daşdan, diğeri Dursun, Mehmed
oğlu Emin, diğeri Mecid diğeri Arslan, diğeri Hüseyin, Osman oğlu İsmâil, zevcesi
Mavi, kerîmesi Nâfize, diğeri Beri oğlu Mustafa, diğeri Ali, diğeri Mevlüd, diğeri
Hasan, Beyi oğlu Abdurrahman, oğlu Sâbit, diğeri Sabri, diğeri Ağa, diğeri Hüseyin,
kerîmesi Güllü, diğeri Sâniye, Beyi oğlu Behrem, oğlu Şevket, kerîmesi Nâfize,
diğeri Sâniye, Mustafa oğlu Râsim, mahdûmu Şeyh, diğeri Ahmed, diğeri Hamdi,
kerîmesi Nâziye, diğeri Mavi, Ahmed oğlu Hüseyin, â’ilesi Mahbûb, kerîmesi
Şükufe, diğeri Âsiye, diğeri muhâcir Şehrî, mahdûmu Abdurrahman, diğeri İsmâil,
kerîmesi Sâniye, Yahya oğlu Sâlih, oğlu Şükrü, diğeri Tayyar, diğeri Şükrü, diğeri
Ağa, diğeri Fâiz, Hüseyin oğlu Ahmed, mahdûmu İsmâil, diğeri Abdullah, Hasan
oğlu İsmâil, oğlu Âkif, diğeri Şerif, diğeri Tosun, Ahmed oğlu Hüseyin, oğlu
Burhan, zevcesi Zühre, kerîmesi Nene, diğeri Şükufe, diğeri Sâlih, İbrâhim oğlu
Tufan, oğlu Mustafa, diğeri İdris, Nim oğlu Rezzak, oğlu Fuad, diğeri Nusret,
muhâcir Battal, oğlu Hasan, diğeri Râmiz, diğeri Dede, Aziz oğlu Kemal, diğeri
Cemâl, diğeri Osman, kerîmesi Selfiraz, diğeri Şefika, diğeri Refika, İsmâil oğlu
Kaya, oğlu Emrullah, diğeri Fâiz, diğeri Cemâl, diğeri Ebubekir, kerîmesi Lütfiye,
diğeri Sıdkı, diğeri Semiye, Mustafa oğlu İsmâil, oğlu İbrâhim, Osman oğlu Faruk,
kerîmesi Sâniye, diğeri Nâfize, muhâcir Sâlih, oğlu Kadir, diğeri Zarif, kerîmesi
Lütfiye, İsmâil oğlu Ziya, oğlu Vâhid, diğeri Sedad, diğeri Râmiz, Kürd Ömer,
zevcesi Gülizar, oğlu Ahmed, kerîmesi Esme, diğeri Zeliha, diğeri Hazal, muhâcir
Mehmed, oğlu Mevlüd, diğeri Hasan, diğeri İrfanî, diğeri Kerem, Hasan oğlu
Receb, oğlu Dursun, diğeri Kahraman, diğeri Kâmil, diğeri Tâhir, Sâlim oğlu
İsmâil, mahdûmu Kâzım, diğeri Laçin, diğeri Hacı, diğeri Kerem, zevcesi Hanife,
kerîmesi Kudret, diğer kerîmesi Hasbiye, Süleyman Durak, pederi Süleyman,
mahdûmu Tosun, zevcesi Âyişe, kerîmesi Güllü, diğeri Hadîce, Balnı oğlu İsmâil,
mahdûmu Dumlu, diğeri Cemanşah, kerîmesi Nûriye, zevcesi Lütfiye, Yanis oğlu
Sayyad, mahdûmu Zihni, diğeri Zafer, diğeri Sâni, kerîmesi Rugiye, Selim oğlu Mâil,
zevcesi Hameşe (?), kerîmesi Şâdiye, diğer kerîmesi Âyişe, mahdûmu Ağa,
Süleyman oğlu Ali, mahdûmu Burhan, zevcesi Nûriye, kerîmesi Esme, mahdûmu
Abdurrahman, diğeri Rahim, Cebel Eşref, mahdûmu Daşdan, diğeri Süleyman,
zevcesi Zinet, kerîmesi Telli, diğeri Nigar, muhâcir Ali, mahdûmu Kerem diğeri
Kâmil, diğeri Hâlid, kerîmesi Selfinaz, diğeri Gülşeh, diğeri Nene, muhâcir
Abdurrahman, mahdûmu Hurşud, diğleri Fâzıl, diğeri Nâzım, kerîmesi Penbe,
diğeri Ziyade, Mustafa oğlu Ömer, kerîmesi Fidan, diğer kerîmesi Güllü, diğeri
Fâtıma, diğeri Zühre, diğeri Babu, muhâcir Süleyman, mahdûdu Feyzi, diğeri
Mehmed, Âşir oğlu Hüseyin, diğeri Şerif, diğer oğlu Receb, Hüseyin oğlu Fâzıl,
diğer oğlu Şükrü, kerîmesi Gülperi, diğeri Rugiye, Şerif oğlu Daşdan, kerîmesi
Hüsna, diğeri Şâdiye, Yemen oğlu Eşref, kerîmesi Mazlume, diğeri Nâfize, diğeri
Nâzire, Nakış (?) oğlu Mehmed, zevcesi Fidan, kerîmesi Esme, diğeri Nâfize, Ali
oğlu Paşa, mahdûmu Nevzad, diğeri Mehmed, diğeri Receb, kerîmesi Şükufe, diğeri
Asya, diğeri Şâdiye karyemize yarım sâ‘at mesâfede, gece olarak balta ve kurşun ve
süngü ile öldürdükden sonra cenâzeleri bir dere içerisinde gazyağı döküp ateş ile
yandırılmışdır.
S [soru]- 4- Ermeniler, Müslümanların mal ve eşyasını gârât ve yağma etmişler midir ve
ne zaman ve kimin malını almışlardır? Alan Ermeniler kimlerdir ve hangi çeteye mensubdur?
C [cevab]- 4- Bâlâda isimleri yazılmış olan Pasinlerin Yüzviran karyesinden
Agob ve oğlu Bogos, çete re’îsi olarak ve ma‘iyyetinden olanlardan Pasinlerin
Hüsre[v]viran karyesinden Karahan oğullarından Agob, Pasinlerin Komasor
karyesinden Poşa oğullarından Serkis, diğeri Aygo ve diğer refîkleriyle berâber beş
yüz Ermeni çeteleri tarafından karyemiz ahâlîsini öldürdükden sonra mütebâkî sağ
kalan ahâlîmiz ancak yalnız can ve nâmûsumuzu kurtarabildik. Dört yüz hânemizin,
adedi mechûl hâne eşyasını yağma etdiler. Beş yüz öküz ve câmûs, sekiz yüz inek,
beş bin koyun ve keçi, beş yüz esb, altmış dükkân içerisinde olan eşya, kıymeti
mechûl beş yüz bin kile buğday, sekiz yüz bin kile arpa, üç yüz elli hâne harâb
edilmişdir.
S [soru]- 5- İfâdeniz doğru mudur? Doğru ise dinle, tasdîk ediniz.
C [cevab]- 5- Evet, ifâdemiz doğrudur. Kat‘iyyen hilâf yokdur. Zâyi‘âtımız
bundan ibâret olduğunu tasdîk ederiz.
Fî 30/7/[13]35
A‘zâ
Şâkir oğlu Vâhib
A‘zâ
Ahmed oğlu Rıfat
A‘zâ
Hacı Burhan oğlu Râmiz
A‘zâ
Emrullah oğlu
Muhyiddin
Muhtâr
İrfanî oğlu
Abdussamed
İmâm
Horasan karyesi ahâlîsinden
Halil oğlu İbrâhim Lütfü
BOA. HR. SYS. 2877/60, Belge no: 1-4